متن گلستان سعدی

اوّلِ اردیبهشت‌ست‌و، گلستان‌و، گل
اوجِ سرسبزیِ بستان‌و، صدای بلبل

بوستان‌و، هم گلستان‌ست، بی‌حد، زیبا
همچنان آوازه‌ی سعدی و شعری شیوا

روزِ سعدیِ شهیر و، روزِ نثری؛ چون قو
«بر شما بادا مبارک»؛ بر جهانی، نیکو

دو کس رنج بیهوده بردند و سعی بی فایده کردند یکی آن که اندوخت و نخورد و دیگر آن که آموخت و نکرد.
علم چندان که بیشتر خوانی
چون عمل در تو نیست نادانی
نه محقق بود نه دانشمند
چارپاپی برو کتابی چند
آن تهی مغز را چه علم و...

شنیدم که مردان راه خدای
دل دشمنان را نکردند تنگ
ترا کی میسر شود این مقام
که با دوستانت خلافست و جنگ

ای که مشتاق منزلی، مشتاب
پند من کار بند و صبر آموز
اسب تازی دو تگ رود به شتاب
و اشتر آهسته میرود شب و روز

روزی به غرور جوانی سخت رانده بودم و شبانگاه به پای گریوه‌ای سست مانده.
پیرمردی ضعیف از پس کاروان همی‌آمد و گفت: چه نشینی که نه جای خفتن است؟
گفتم: چون روم که نه پای رفتن است؟!
گفت: این نشنیدی که صاحبدلان گفته‌اند: رفتن و نشستن به که دویدن و...

اسیر بند شکم را دو شب نگیرد خواب

شبی ز معدهٔ سنگی شبی ز دلتنگی

علم چندان که بیشتر خوانی

چون عمل در تو نیست نادانی

نه محقق بود نه دانشمند

چارپایی بر او کتابی چند

آن تهی مغز را چه علم و خبر

که بر او هیزم است یا دفتر

به دست آهن تفته کردن خمیر

به از دست بر سینه پیش امیر

عمر گرانمایه در این صرف شد

تا چه خورم صیف و چه پوشم شتا

ای شکم خیره به نانی بساز

تا نکنی پشت به خدمت دو تا

مال از بهر آسایش عمر ست
نه عمر از بهر گرد کردن مال.

عاقلی را پرسیدند
نیکبخت کیست و بدبختی چیست؟
گفت : نیکبخت آن که خورد و کشت
و بدبخت آنکه مُرد و هِشت.

مکن نماز بر آن هیچ کس که هیچ نکرد
که عمردر سر کرد و نخورد...